ลักษณะทั่วไปของลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา 
 
        ลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ตั้งอยู่บนชายฝั่งด้านตะวันออกของภาคใต้ มีเนื้อที่ 9807 ตร.กม. (6,129,375 ไร่) แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนที่เป็นพื้นดินมีเนื้อที่ประมาณ 8761 ตร.กม. และส่วนที่เป็นพื้นน้ำมีพื้นที่ประมาณ 1046 ตร.กม. มีความกว้างจากทิศตะวันตกไปทิศตะวันออกประมาณ 20 กม. ส่วนความยาวจากทิศเหนือไปทิศใต้ประมาณ 75 กม. ครอบคลุมพื้นที่ 3 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดสงขลา คือ อำเภอเมือง อำเภอหาดใหญ่ อำเภอสะเดา อำเภอรัตภูมิ อำเภอระโนด อำเภอสทิงพระ อำเภอควนเนียง อำเภอกระแสสินธุ์ อำเภอนาหม่อม อำเภอบางกล่ำ อำเภอคลองหอยโข่ง จังหวัดพัทลุงทั้งหมด และจังหวัดนครศรีธรรมราช คือ อำเภอชะอวด และอำเภอหัวไทร
ลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลามีอาณาเขตติดต่อกับพื้นที่ใกล้เคียง ดังนี้

        + ทิศเหนือ ติดต่ออำเภอปากพนัง อำเภอเชียรใหญ่ อำเภอร่อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรีธรรมราช
        + ทิศใต้ ติดต่อประเทศมาเลเซีย
        + ทิศตะวันออก ติดต่ออำเภอจะนะ อำเภอนาทวี จังหวัดสงขลา และทะเลอ่าวไทย
        + ทิศตะวันตก ติดต่อเทือกเขาบรรทัด จังหวัดตรัง และจังหวัดสตูล
ลักษณะภูมิอากาศ
    สภาพภูมิอากาศบริเวณลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา อยู่ภายใต้อิทธิพลของลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือและลมมรสุมตะวันออกเฉียงใต้ จึงสามารถแบ่งฤดูกาลออกได้เป็น 2 ฤดู คือ ฤดูร้อนและฤดูฝน ฤดูร้อนเริ่มตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ถึงกลางเดือนกรกฎาคม ส่วนฤดูฝนจะเริ่มตั้งแต่เดือนกรกฎาคมถึงเดือนมกราคม โดยฝนจะตกหนักมากที่สุดในเดือนพฤศจิกายน

ลักษณะภูมิประเทศของลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา
      ลักษณะภูมิประเทศของลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ประกอบด้วยพื้นที่ภูเขาสูงบริเวณทิศตะวันตกและทิศใต้ของลุ่มน้ำ ด้านตะวันตกจะเป็นแนวเทือกเขาบรรทัดที่ทอดตัวในแนวเหนือใต้ ตั้งแต่รอยต่อระหว่างจังหวัดพัทลุงกับจังหวัดตรัง ลงมาถึงรอยต่อระหว่างจังหวัดสงขลากับจังหวัดสตูล ส่วนทางด้านทิศใต้เป็นแนวเทือกเขาสันกลาคีรีบางส่วน ภูเขานี้ปกคลุมด้วยป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์จึงเป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่ไหลลงสู่ทะเลสาบสงขลา สำหรับบริเวณด้านเหนือและด้านตะวันออกของพื้นที่ลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลาเป็นพื้นที่ราบชายฝั่งทะเลจึงเกิดจากการทับถมของตะกอน

ทะเลสาบสงขลาเป็นแหล่งน้ำที่มีความสำคัญแห่งหนึ่งของประเทศไทย เป็นแหล่งน้ำขนาดใหญ่ซึ่งมีทั้งน้ำจืด น้ำกร่อย และน้ำเค็มอยู่ใกล้เคียงกัน จึงทำให้มีความหลากหลายทางชีวภาพ เนื่องจากมีการเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศน์อยู่ตลอดเวลา
      ดินแดนรอบ ๆ ทะเลสาบสงขลา ปัจจุบันคือพื้นที่ของจังหวัดพัทลุง อำเภอชะอวด อำเภอหัวไทร อำเภอระโนด อำเภอสทิงพระ อำเภอกระแสสินธุ์ อำเภอสิงหนคร อำเภอเมือง อำเภอหาดใหญ่ และอำเภอรัตภูมิ จากหลักฐานของแผนที่ของชาวต่างประเทศ พื้นที่บริเวณนี้ พ.ศ. 2000 มีลักษณะแตกต่างจากปัจจุบันมากพอสมควร โดยเฉพาะบริเวณอำเภอหัวไทร อำเภอระโนด อำเภอกระแสสินธุ์ อำเภอสทิงพระ และอำเภอสิงหนคร บริเวณนี้แต่เดิมเป็นเกาะสองเกาะ คือพื้นที่ในส่วนอำเภอหัวไทรไปจนถึงอำเภอสิงหนครซึ่งเป็นเกาะขนาดใหญ่ ส่วนเกาะขนาดเล็กก็คือ "เกาะใหญ่" ในปัจจุบัน อันเกิดจากระดับน้ำที่ลดลงทำให้พื้นที่ดินเดิมใต้ผิวน้ำโผล่ขึ้นมาเป็นภูเขาเตี้ย ๆ ประกอบกับลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือพัดเอาทรายทะเลมาทับถมทางด้านซีกตะวันออกของภูเขา ทำให้เกิดสันทรายงอกออกไปเรื่อย ๆ ในขณะที่ซีกตะวันตกของภูเขาก็เกิดดินตะกอนที่ลำน้ำสายสั้น ๆ คือ คลองนางเรียม คลองปากประ คลองลำปำ คลองท่าเดื่อ คลองอู่ตะเภา และแม่น้ำสายยาวที่พาดจากจังหวัดสตูลไหลออกทะเลที่บริเวณทะเลสาบตอนในในปัจจุบัน ทำให้แผ่นดินทั้งสองด้านงอกออกไปเรื่อย ๆ จนกลายเป็นเกาะขึ้น ซึ่งภายหลังเกาะนี้ก็ได้กลายเป็นที่ตั้งถิ่นฐานทำมาหากินเป็นชุมชนหนาแน่นเพราะมีความเหมาะสมที่จะเป็นท่าเรือ และสามารถกำบังลมได้เป็นอย่างดี แม้แผ่นดินทางด้านทิศเหนือจะงอกออกไปจนติดเป็นแผ่นดินเดียวกันแล้ว บริเวณเกาะซึ่งพัฒนาเป็นแหลมก็ยังคงเป็นชุมชนที่หนาแน่นยิ่งขึ้น เมื่อน้ำในทะเลสาบตอนในเปลี่ยนเป็นน้ำจืด เพราะได้รับอิทธิพลจากน้ำในลำคลองที่ได้กล่าวถึงข้างต้นมากกว่าน้ำทะเล พื้นที่โดยรอบของทะเลสาบจึงเริ่มกลายเป็นพื้นที่เพาะปลูก เนื่องจากบริเวณนี้มีดินตะกอนทับถมกันมากซึ่งเหมาะแก่การเพาะปลูก จึงกลายเป็นแหล่งผลิตข้าวที่สำคัญของภาคใต้ โดยเฉพาะบริเวณฝั่งตะวันตก หรือพื้นที่ของจังหวัดพัทลุงในปัจจุบัน ขณะเดียวกันทะเลสาบที่เกิดขึ้นก็เป็นแหล่งของสัตว์น้ำนานาชนิดด้วย
        ส่วนบริเวณตอนบนหรือแถบต้นน้ำเชิงเขาก็เป็นเขตป่าที่มีป่าดงดิบขึ้นปกคลุมหนาแน่น จึงมีผลผลิตจากป่าจำนวนมาก เช่น หวาย ไม้ไผ่ สมุนไพร งาช้าง เครื่องหนัง เขาสัตว์ และของป่า อื่น ๆ ซึ่งของพวกนี้พ่อค้าชาวจีนและอินเดียต้องการมาก พ่อค้าชาวจีนและอินเดียจึงเดินทางเข้ามาค้าขายและนำเอาอารยธรรมเข้ามาเผยแพร่ในบริเวณคาบสมุทรมลายูและเอเซียตะวันออกเฉียงใต้
ทะเลสาบสงขลา สามารถแบ่งออกได้เป็น 4 ตอนใหญ่ ๆ ได้ดังนี้
    ท ะเลสาบสงขลามีสภาพทางนิเวศวิทยาที่หลากหลาย เนื่องจากเป็นที่ไหลรวมจากต้นน้ำลำคลองเล็ก ๆ มากมายและยังมีทางออกสู่ทะเลอ่าวไทย      ปริมาณและสภาพน้ำในทะเลสาบขึ้นอยู่กับน้ำจืดที่ไหลลงมาและน้ำเค็มจากทะเลหนุนเข้ามา ซึ่งในฤดูน้ำหลากประมาณเดือนพฤศจิกายนถึงธันวาคมจะมีน้ำจืดไหลลงสู่ทะเลสาบจำนวนมาก จึงไปผลักดันน้ำเค็มออกสู่อ่าวไทย ในช่วงนี้น้ำในทะเลสาบจะขุ่นและเป็นน้ำจืด แต่เมื่อถึงฤดูแล้งปริมาณน้ำจืดที่ไหลลงสู่ทะเลสาบจะมีน้อย น้ำเค็มจะไหลเข้ามาแทนที่ในช่วงนี้ น้ำในทะเลสาบจะกร่อย สามารถแบ่งทะเลสาบสงขลาออกได้เป็น 4 ตอนใหญ่ ๆ ได้ดังนี้
1. ทะเลน้อย
      อยู่ตอนบนสุดมีพื้นที่ประมาณ 28 ตารางกิโลเมตร ความลึกเฉลี่ยประมาณ 1.5 เมตร เป็นทะเลสาบน้ำจืดโดยแยกส่วนกับทะเลสาบ โดยมีคลองนางเรียมเชื่อมต่อระหว่างทะเลน้อยกับทะเลหลวง ทิศตะวันตกของทะเลน้อยเป็นส่วนของจังหวัดพัทลุง ทิศเหนือเป็นส่วนของจังหวัดนครศรีธรรมราชและทิศตะวันออกจรดอำเภอระโนด จังหวัดสงขลา ทะเลน้อยเป็นทะเลสาบน้ำจืดที่มีพืชน้ำนานาชนิดขึ้นอยู่โดยรอบ มีป่าพรุขนาดใหญ่ มีวัชพืชพวกผักตบชวา กกจูด และยังเป็นแหล่งของนกน้ำนานาพันธุ์ทั้งที่ประจำถิ่นและที่อพยพมาจากแหล่งอื่น
2. ทะเลหลวง (ทะเลสาบสงขลาตอนบน)      เป็นส่วนของทะเลสาบสงขลาถัดจากทะเลน้อยลงมาจนถึงเกาะใหญ่ อำเภอกระแสสินธุ์ เป็นห้วงน้ำกว้างใหญ่ที่สุดมีพื้นที่ประมาณ 458.80 ตร.กม. ความลึกประมาณ 2 เมตร ในอดีตเป็นท้องน้ำจืดขนาดใหญ่ แต่ในบางปีมีการรุกตัวของน้ำเค็มค่อนข้างสูงในช่วงฤดูแล้ง
3. ทะเลสาบ (ทะเลสาบตอนกลาง)
    อยู่ถัดจากทะเลหลวงลงมา ตั้งแต่บริเวณแนวเกาะใหญ่ทางใต้ไปบรรจบกับเขตอำเภอปากพะยูน จังหวัดพัทลุง อำเภอสทิงพระจนถึงบริเวณปากรอ อำเภอสิงหนครจังหวัดสงขลามีพื้นที่ประมาณ 377.20 ตร.กม. ความลึกประมาณ 2 เมตร เป็นส่วนของทะเลสาบที่มีเกาะมากมาย เช่น เกาะสี่ เกาะห้า เกาะหมาก เกาะนางคำ      พื้นที่ส่วนนี้เป็นการผสมผสานของน้ำเค็มและน้ำจืดจึงทำให้มีสภาพเป็นทั้งน้ำจืดและน้ำกร่อย ในช่วงที่เป็นน้ำจืดจะมีพืชปกคลุมโดยทั่วไป
4. ทะเลสาบสงขลา (ทะเลสาบสงขลาตอนล่าง)
      เป็นส่วนของทะเลสาบตอนนอกสุดที่เชื่อมต่อกับอ่าวไทย มีพื้นที่ประมาณ 182 ตร.กม. ความลึกประมาณ 1.5 เมตร ยกเว้นช่องแคบที่ติดต่อกับทะเลอ่าวไทย ซึ่งเป็นช่องเดินเรือมีความลึกประมาณ 12-14 เมตร ทะเลสาบส่วนนี้เป็นบริเวณที่มีน้ำเค็ม แต่บางส่วนในช่วงฤดูฝนจะเป็นน้ำกร่อย และได้รับอิทธิพลจากน้ำขึ้น น้ำลง บริเวณทางตอนใต้มีพื้นที่ป่าชายเลนปกคลุมโดยทั่วไป แต่ปัจจุบันถูกเปลี่ยนไปเป็นพื้นที่อยู่อาศัยและพื้นที่เพาะเลี้ยงกุ้ง



--------------------------------------------------------------------------------

แผนที่ทะเลสาบสงขลา

ทะเลสาบสงขลาเป็นพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง ทั้งน้ำจืด นำกร่อย และ น้ำเค็ม
ประกอบด้วยหลายระบบนิเวศทั้งน้ำจืดประกอบด้วยป่าพรุ และ หนองบึง ของทะเลสาบตอนบน ทะเลสาบตอนกลางจะมีป่าพรุน้ำกร่อย ป่าชายเลน เป็นที่อยู่อาสัยของสัตว์ที่หากินในน้ำกร่อย รวมทั้ง ปากทะเลสาบและ พื้นที่รอบนอกเปฌ็นป่าชายเลน หาดทราย และ หาดหินอีกด้วย
ปัจจุบันความหลากหลายทางชีวภาพในทะเลสาบสงขลา สื่อมโทรมลดลงไปจากเดิม จากการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ชุ่มน้ำเป้นพื้นเกษตรกรรม หรือ เส้นทางคมนาคม การจับสัตวิมากเกินไป

ทะเลสาบสงขลามีการสำรวจพบปลาเป็นจำนวนมาก โดยที่ส่วนใหญ่เป็นปลาเศรษฐกิจมีทั้งปลาน้ำจืด ปลาน้ำกร่อย และ ปลาน้ำเค็ม โดยพบว่า ภายหลังปลาหลายชนิดมีจำนวนลดลงไปมาก หรือ หายไม่พบอีกเลยในทะเลสาบสงขลา พบถึง 466 ชนิด เป็นปลาน้ำจืด 69 ชนิด ปลาทะเล 248 ชนิด ปลาน้ำกร่อย 169 ชนิด

มาดูปลาน้ำจืดกันเลยครับ

ปลาสลาด
Notopterus notopterus  (Pallas, 1769) 
Bronze featherback 
ขนาด 30cm

ปลาตะเพียนขาว
Barbonymus gonionotus  (Bleeker, 1850) 
Silver barb 
ขนาด 40cm

ปลากระแหทอง ลำปำ
Barbonymus schwanenfeldii  (Bleeker, 1853) 
Tinfoil barb 
ขนาด 30cm

ปลากระสูบขีด
Hampala macrolepidota  Kuhl & Van Hasselt, 1823 
Hampala barb 
ขนาด 60cm
******ปลาโสด ในทะเลสาบสงขลา แถวทะเลน้อยไซส์สวยทั้งนั้น มือเหยื่อปลอมถ้ามีโอกาสลองไปกันดู

ปลาซิวหนวดยาว
Esomus danricus  (Hamilton, 1822) 
Flying barb 
ขนาด 7cm

ปลาไส้ตันตาแดง
Cyclocheilichthys apogon  (Valenciennes, 1842) 
Beardless barb 
ขนาด 25cm

ปลากะทิ
Cyclocheilichthys heteronema  (Bleeker, 1853)
ขนาด 13cm

ปลาพรมหัวเหม็น
Osteochilus melanopleurus  (Bleeker, 1852
ขนาด 60cm
***ปลาพรม ไม่เห็นนานแล้วในทะเลสาบสงขลา

ปลายี่สกเทศ
Labeo rohita  (Hamilton, 1822) 
Roho labeo 
ขนาด 180cm
***ปลายี่สกเทศไม่ใช่ปลาธรรมชาติ แต่ถูกปล่อยลงในทะเลสาบสงขลา ผมเองเคยตกได้ฝั่งระโนดตัวหนึ่งนานแล้ว ตกได้ด้วยไส้เดือน หลายคน เรียก รถถังน้ำจืด

ปลาแก้มชำ ปลาหางแดง
Puntius orphoides  (Valenciennes, 1842) 
Javaen barb 
ขนาด 25cm
****ปลาหางแดงมีเยอะ ได้บ่อยถ้าใช้ไส้เดือน

ปลาตุม
Puntioplites bulu  (Bleeker, 1851)
ขนาด 35cm
***ปลาตุมตัวคล้ายกะมังแถวเขื่อนศรีนครินทร์ แต่ หายากกว่า มากเลยครับ ปัจจุบันในทะเลสาบสงขลาไม่ค่อยพบแล้ว

ซิวข้างขวาน
Trigonostigma heteromorpha  (Duncker, 1904) 
Harlequin rasbora 
ขนาด 5cm**เริ่มหายาก เมื่อพอพบได้บ้างตามพรุ

เสือข้างลาย
Puntius partipentazona  (Fowler, 1934)
ขนาด 4 cm

ปลาตะเพียนทราย
Puntius brevis  (Bleeker, 1850)
ขนาด 10cm

สร้อยลูกกล้วย
Labiobarbus siamensis  (Sauvage, 1881)
ขนาด 20cm

ปลาสร้อยนกเขา ขี้ขม
Osteochilus vittatus  (Valenciennes, 1842) 
Bonylip barb 

ขนาด 32cm
***ขี้ขมกินอร่อย ตกไม่ค่อยตัว เพราะ เหยื่อเสร็จปลาหางแดงหมดแระ

ปลาแปบหางดอก
Parachela maculicauda  (Smith, 1934)
ขนาด 6cm

ปลาแปบขาว
Parachela oxygastroides  (Bleeker, 1852) 
Glass fish 
ขนาด 18cm
***ปลาแปบตกสนุกบนสะพาน แถวลำปำ ใช้ซาบิกิ ตกบางครั้งติดทีหนึ่ง 4-5 ตัว เหมือนตกหลังเขียวเลย 

ปลาแปบบาง
Parachela siamensis  (Günther, 1868) ขนาด 12cm

ปลาแปบป่าพรุ
Oxygaster anomalura  Van Hasselt, 1823 ขนาด 15cm

ปลาซิวควายสุมาตรา
Rasbora sumatrana  (Bleeker, 1852) ขนาด 12cm