หน้าแรก|กระดาน|รีวิว|ประมูล|ตลาด|เปิดท้าย

เบ็ด

เบ็ดเป็นเครื่องมือที่ใช้จับปลาโดยการใช้เหยื่อล่อ มักจะประกอบด้วยส่วนสำคัญอยู่ ๓ ส่วนคือ ขอเบ็ด หรือตัวเบ็ด สายเบ็ด และคันเบ็ด หรือสิ่งที่ใช้แทนคันเบ็ด
ตัวเบ็ดมีลักษณะเป็นตะขอซึ่งปลายตะขอจะแหลมและมีเงี่ยงสำหรับเกี่ยวเหยื่อและเกี่ยวปากปลาส่วนปลายอีกด้านหนึ่งทำเป็นที่สำหรับผูกสายเบ็ดซึ่งอาจทุบให้แบน เพื่อกันมิให้สายเบ็ดหลุดหรืออาจทำเป็นห่วงกลมสำหรับผูกสายเบ็ดก็ได้ เบ็ดจะมีขนาดแตกต่างกันไปตามจุดประสงค์ในการใช้งาน แต่โดยทั่วไปแล้ว เบ็ดจะมีความยาวจากปลายแหลมสำหรับเกี่ยวถึงปลายสำหรับผูกเชือกประมาณ ๑ - ๓ เซนติเมตร ทั้งนี้ก่อนที่จะใช้เบ็ดโลหะอย่างปัจจุบันนั้น ไม่ปรากฏว่าใช้วัสดุอื่นมาทำตัวเบ็ด เพราะเมื่อตรวจจากวรรณกรรมชาดกเรื่องสุวัณณสังขชาดก ซึ่งกล่าวถึงเครื่องมือจับปลาอย่างหลากหลายนั้น ไม่ปรากฏรายชื่อของเบ็ดมาก่อน เบ็ดที่นำมาใช้ในล้านนานั้น ไม่ทราบว่ามีใช้ตั้งแต่เมื่อใด


เบ็ดดังที่ปรากฏการใช้งานนั้น มีทั้งเบ็ดสำเร็จรูปที่วางขายอยู่ในท้องตลาดและเบ็ดที่ชาวบ้านขด หรือทำขึ้นเอง เบ็ดที่ชาวบ้านทำเองนั้น ได้จากการนำเอาเหล็กที่มีขนาดหน้าตัดและความยาวตามต้องการมาทำขึ้น เช่น อาจใช้ลวดเหล็กหรือเข็มเย็บผ้ามาเผาตรงส่วนปลายให้ร้อนแดงแล้วทุบให้แบน จากนั้น จึงใช้มีดบากทำให้เป็นเงี่ยงแล้วแต่งปลายให้แหลมคม จากนั้น จึงดัดส่วนที่ถัดจากปลายเงี่ยงนั้นพอสมควรให้งอเป็นรูปตะขอเรียกว่า "ขดเบ็ด" โดยให้ส่วนที่เป็นเงี่ยงอยู่ด้านในของตะขอ ที่ปลายอีกด้านหนึ่งตัดให้ยาวพอสมควรแล้วทุบส่วนปลายให้แบน เพื่อกันมิให้เชือกสายเบ็ดหลุด


สายเบ็ด คือเชือกที่ล่ามตัวเบ็ดเข้ากับคันเบ็ด ในจำพวกเบ็ดตก นิยมใช้เชือกที่ฟั่นจากใยของปลอกดักแด้ กำเบ้อช้าง หรือผีเสื้อยักษ์ (Attacus atlas ในวงศ์ Saturniidae) เพราะหยุ่นเหนียวและมีสีกลมกลืนกับสภาพแวดล้อมของปลาแต่หากเป็นเบ็ดราวและเบ็ดยั่ว รวมทั้งเบ็ดปลาไหลแล้วก็อาจใช้ด้ายฟั่นก็ได้ ในปัจจุบัน นิยมใช้เอ็นไนลอน อนึ่ง ความยาวของสายเบ็ดจะขึ้นอยู่กับการใช้งานของเบ็ด อย่างเช่น เบ็ดจ่อม หรือเบ็ดตกนั้น สายเบ็ดจะมีความยาวมากกว่าคันเบ็ดเล็กน้อยซึ่งจะกำหนดโดยนิยมแต่เพียงว่าเมื่อเก็บโดยการพันสายเบ็ดอย่างหลวม ๆ รอบคันเบ็ด หรือเกี่ยวเข้ากับด้ายที่มัดไว้แล้ว ตัวเบ็ดจะต้องอยู่สูงกว่าโคนของคันเบ็ดขึ้นไปประมาณหนึ่งคืบ ปลายด้านหนึ่งของสายเบ็ดจะผูกเข้ากับตัวเบ็ดโดยพยายามให้ตะขอเบ็ดอยู่ในท่าตรง ใน เบ็ดจ่อม นั้น เหนือตัวเบ็ดขึ้นไปประมาณหนึ่งเซนติเมตรจะมี ชืน (อ่าน "จืน") คือ ตุ้มตะกั่วขนาดเล็กถ่วงไว้ ชืนดังกล่าวอาจเป็นชิ้นตะกั่วทุบให้แบนแล้วพับหนีบสายเบ็ดไว้ ถ้าเป็นลวดตะกั่วก็อาจขดรอบสายเบ็ดแบบเกลียวสปริงก็ได้ เลยจากชืนขึ้นไปนั้นจะมี ฟ่อม หรือ ทุ่นเบ็ด อาจทำอย่างง่าย ๆ จากวัสดุที่มีน้ำหนักเบา อย่างไส้ของต้นมันสำปะหลัง หรือกิ่งแห้งของต้น ซอมภอ หรือหางนกยูงไทยและใช้ไม้ไผ่อย่างไม้กลัดทบครึ่งกอดสายเบ็ดแล้วเสียบเข้ากับกึ่งกลางในด้านตัดของฟ่อมเบ็ด แต่ถ้าจะให้ทุ่นงามมากขึ้นก็อาจใช้หนามไม้งิ้วหรือสะเก็ดเปลือกรากไม้ฉำฉามากล่อมรูปให้กลมหรือรีตามต้องการ เจารูทะลุตรงกึ่งกลางฟ่อมนั้นแล้วร้อยเข้ากับสายเบ็ด ถ้าฟ่อมหลวมเกินไป ก็อาจใช้ชิ้นไม้ไผ่เหลาให้เรียวเสียบร่วมรูนั้นด้วยกันได้ ทั้งนี้ ผู้จ่อมเบ็ดจะคะเนดูความลึกของน้ำในบริเวณที่จ่อมเบ็ดแล้วจึงปรับฟ่อมเบ็ดเพื่อทดลองจ่อมดูก่อน หากเห็นว่าปรับฟ่อมเบ็ดได้พอดีแล้วจึงจะเกี่ยวเหยื่อเข้ากับตัวเบ็ดแล้วจ่อมเบ็ดตามต้องการ


คันเบ็ดที่ใชักับ เบ็ดจ่อม นั้น นอกจากจะมีความยาวประมาณหนึ่งวาหรือมากกว่านั้นแล้ว ก็ยังจะต้องมีลักษณะแข็งแรงในส่วนโคนซึ่งเป็นด้ามจับถือ แต่เรียวลงในส่วนปลายเพื่อให้คันเบ็ดมีสปริงยึดหยุ่นได้ เพราะถ้าคันเบ็ดนั้นแข็งแล้วเมื่อ ฅวิดเบ็ด หรือตวัดเบ็ดยกปลาขึ้นแล้ว การดิ้นของปลาก็อาจทำให้สายเบ็ดขาดหรือคันเบ็ดหักได้ คันเบ็ดอย่างง่ายที่สุดนั้นทำจากแขนงไม้ไผ่ ถ้าทำให้เรียบร้อยขึ้นก็มักนิยมใช้ไม้รวกดำและไม้ยะ หรือไม้ลำมะลอก ผ่าซีก เหลาเป็นคันให้เรียบร้อย และคันเบ็ดที่บางท้องถิ่นถือว่าเป็นยอดของคันเบ็ดก็คือคันเบ็ดที่ทำจาก ดูกลาน หรือก้านของใบลาน แต่ก็อาจใช้ไม้หมากหรือไม้มะพร้าวทำคันเบ็ด โดยวัตถุประสงค์อย่างเดียวกันก็ได้ ส่วนคันของเบ็ดก่อง หรือเบ็ดราวนั้นจะใช้ไม้บงเหลาขึ้นเป็นคัน มีความยาวประมาณ ๖๐ เซนติเมตร สำหรับเบ็ดหยอก หรือ เบ็ดจิจะหล่อม นั้น อาจใช้ไม้รวกขนาดเล็กทั้งต้นเป็นคันเบ็ดก็ได้


คติเกี่ยวกับเบ็ด

มีความเชื่อบางประการซึ่งเป็นคติหรือโชคลางเกี่ยวกับเบ็ดซึ่งชาวบ้านทั่วไปถือปฏิบัติเพื่อให้เกิดความฉมังในการใช้เบ็ดของตน ดังนี้
๑. ไม่ข้ามเบ็ด ทั้งนี้นับรวมทั้งการปีนข้ามหรือก้าวข้ามเบ็ดที่วางหรือปักอยู่
๒. ก่อนออกจากเรือนไปตกปลานั้น จะต้องตรวจตราดูสิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ มิให้ค้างคา กันไว้ กล่าวคือ ไม่ให้สากคาครก ไม่ให้กระจ่าคาหม้อแกง ไม่ให้ช้อนคาถ้วย และขอสับหน้าต่างทุกบานจะต้องสับเข้าที่ให้เรียบร้อย
๓. ในขณะที่ขุดไส้เดือนเพื่อใช้เป็นเหยื่อนั้น มิให้บ้วนน้ำลายแสดงอาการขยะแขยงไส้เดือน เพราะเชื่อว่าปลาจะไม่กินเหยื่อ
๔. ขณะที่ปักเบ็ด เมื่อเกี่ยวเหยื่อปลาเรียบร้อยและหย่อนเบ็ดลงไปในน้ำแล้ว ให้ใช้นิ้วมือดีดผิวน้ำให้เกิดเสียงดังจ๋อมแจ๋ม เพื่อเป็นเคล็ดทุกครั้งไป