ในที่สุดก็พบ ละมั่ง หรือบางคนเรียก ละะออง เป็นสัตว์จำพวกกีบคี่ เช่นเดียวกันกับวัวควาย เนื่องจากเท้ามีนิ้วเท้าเจริญดีข้างละ 2 นิ้ว
ละอองหรือละมั่งจัดอยู่สัตว์จำพวกกวาง ซึ่งเป็นสัตว์ที่เลี้ยงลูกด้วยนมจำพวกแรกที่มีเขาบนหัว
ลักษณะเด่นของละออง หรือละมั่ง เป็นกวางขนาดค่อนข้างใหญ่ ตัวเล็กและเพรียวบางกว่ากวางป่า ซึ่งเป็นกวางที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของไทย เส้นขนตามตัวละเอียดอย่างแน่นอย่างขนเก้ง สีน้ำตาลแกมเหลือง ช่วงคอยาว ใบหูกางใหญ่ โดยเฉลี่ยแล้วตัวผู้มีขนาดใหญ่กว่าตัวเมีย มีเส้นขนรอบคอหยาบยาว และสีขนตามตัวเข้มคล้ำกว่า ลูกเกิดใหม่จะมีแต้มจุดขาว ๆ ตามตัว เมื่อโตขึ้นจะจางหายไป
ลักษณะของเขาของละมั่งตัวผู้ มีลักษณะเฉพาะต่าง ไปจากเขาของกวางไทยชนิดอื่น ๆ เขากิ่งหน้าหรือ กิ่งรับหมายาวโค้งทอดไปบนหน้าผาก ทำมุมแคบกับสันหน้าผาก ปลายกิ่งเรียวแหลม ดูคล้ายกวางที่มีหน้าผากจึงได้ชื่อเรียกเป็นภาษาอังกฤษว่า Brow - antlered Deer ขนาดของละมั่งในประเทศไทยขนาดตัว 1.5-1.7 เมตร หางยาว 0.22-0.25 เมตร ส่วนสูงช่วงไหล่ 1.2-1.3 เมตร ใบหูยาว 0.15-0.17 เมตร น้ำหนัก 95-150 กิโลกรัม
เขตการกระจายพันธุ์ของละมั่ง มีพบในแถบตะวันออกเฉียงเหนือของอินเดีย เมียนม่าร์ ไทย ลาว กัมพูชา เวียดนาม และเกาะไหหลำของประเทศจีน ไม่พบแพร่กระจายลงทางใต้ แถบภาคใต้ของไทย ตลอดแหลมมาลายู ทั้งนี้ละมั่งชนิดพันธุ์พม่ามีพบในแถบประเมศเมียนม่าร์และภาคตะวันตกของไทย ส้วนชนิดพันธุ์ไทยมีการกระจายในประเทศอินโดจีน ไหหลำ ละภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย
ประเทศไทยจึงได้ถือว่าเป็นศูนย์กลางของพันธุ์ละมั่ง แต่เดิมเคยมีชุกชุมตามป่าโปร่งเกือบทุกภาคยกเว้นภาคใต้ ต่อมาในช่วง 50 ปีที่ผ่านมา ละมั่งถูกล่าจนสูญพันธุ์ไปหมดเกือบทุกแหล่ง ปัจจุบันคากว่าคงเหลืออยู่ในเขาพนมดงรัก ชายแดนไทย - กัมพูชา ซึ่งเป็นถิ่นกำเนิดพันธุ์ไทย และบริเวณเทือกเขาตะนาวศรี ชายแดนไทย - เมียนม่าร์
ความเป็นอยู่ตามธรรมชาติของละมั่ง ชอบอยู่รวมกันเป็นฝูงใหญ่ ในอดีตยังมีฝูงละมั่งชุกชุมทั่วไป มีรายงานพบฝูงละมั่งขนาดใหญ่ประมาณ 50 ตัว แต่ในปัจจุบันเนื่องจากสภาพของสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนไป และจำนวนของละมั่งละลงอย่างมาก จึงพบแต่ละมั่งตัวเดียวหรือฝูงเล็ก ๆ โดยทั่วไปแล้วชอบอาศัยอยู่ตามป่าเต็งรัง ป่าโปร่งหรือป่าทุ่งใกล้ ๆหนองน้ำ ตอนกลางวันที่อากาศร้อน ๆ
ละมั่งจะหลบไปอยู่ตามใต้ร่มไม้ชายป่า ถ้าเป็นตัวผู้ขนาดใหญ่ซึ่งขี้ร้อนกว่า มักนอนแช่ปลักโคลนตามหนองน้ำอย่างพวกควาย ปกติไม่ชอบอาศัยอยู่ตามป่ารกทึบ โดยเฉพาะตัวผู้นิสัยการกินอาหารของละมั่งคล้ายกับพวกวัว ปกติชอบกินหญ้าและลูกไม้ต่าง ๆ ตามพื้นที่ทุ่งโล่งหรือป่าโปร่ง ไม่ค่อนชอบกินใบไม้มากนัก
สาเหตุสำคัญที่ทำให้ประชากรของละมั่งในธรรมชาติลดน้อยลงจนใกล้จะสูญพันธุ์ มากกว่าการถูกล่า และป่าที่เป็นที่อยู่อาศัยถูกทำลายไป ทั้งนี้เนื่องจากเขาและเนื้อของละมั่งมีราคาสูง เป็นที่ต้องการของนักสะสมซากสัตว์ป่า ประกอบกับนิสัยของละมั่งที่ชอบอาศัยอยู่ตามทุ่งโล่งหรือป่าโปร่ง มักเป็นพื้นที่แรก ๆ ที่จะถูกบุกรุกเปลี่ยนเป็นพื้นที่เกษตรกรรมหรือที่อยู่อาศัยทำให้ประชากรของละมั่งในธรรมชาติลดน้อยลงกระจักกระจายเป็นกลุ่มเล็กกลุ่มน้อย ไม่สมารถแพร่กระจายพันธุ์เป็นปกติตามธรรมชาติได้
ปัจจุบันมีการนำเอาละมั่งมาเพาะเลี้ยงเพื่อเลี้ยงขยายพันธุ์ในสวนสัตว์ ฟาร์มปศุสัตว์ต่าง ๆ และหน่วยงานเพาะเลี้ยงสัตว์ป่าของกรมป่าไม้ ได้อย่างแพร่หลายแต่ส่วนใหญ่เป็นละมั่งพันธุพม่าหรือทามีน มีละมั่งพันธุ์ไทยน้อยมาก
1
)
)
)
